تلفن اینترنتی سرویسی است که در چند سال اخیر به موازات ارائه دیگر سرویسهای اینترنت بسیار سریع جایگاه خود را در بازار مصرف ایران تثبیت نموده و همچنان نیز به لحاظ تعداد مصرف کنندگان رو به گسترش می باشد. با استفاده از این سرویس می توان تماسهای بین المللی را با هزینه مناسب و همانند برقراری ارتباط مستفیم مخابراتی تنها با یک خط تلفن و خرید خدمات از یک سرویس دهنده تلفن اینترنتی برقرار نمود. برخی از ما هم اکنون از این سرویس استفاده می کنیم و برخی دیگر صرفا با تبلیغات این سرویس مواجه شده ایم.

مخصوصا اخیرا تبلیغات این سرویس که معمولا توسط شرکتهای خدمات اینترنت ارائه می شود در صدا وسیما هم پخش می شود. سوال همیشگی این بوده که دلیل ارزان تر بودن نرخ مکالمه این گونه تماسها نسبت به تلفن بین الملل که توسط مخابرات ارائه می شود چیست؟ مقدمه و مختصر شرح فنی بر یکی از پراستفاده ترین کاربردهای این سیستم می تواند پاسخ ما را بدهد. در IT (فن آوری اطلاعات) به این گونه خدمات و فن آوری آن Voice Over IP یا مختصراVOIP گفته می شود که به معنی صوت (صدا) برروی خطوط IP می باشد. این تکنولوژی در شبکه های ارتباطی و از جمله اینترنت توسط سیستمهای سخت افزاری که VOIP Gateway نامیده می شوند فراهم می شود. شاید معروفترین ارائه دهنده این تجهیزات هم Cisco باشد. پروتکل ارتباطی مورد استفاده H323 معروف بوده و نحوه برقراری ارتباط نیز همانند بقیه تماسهای IP (عموما TCP/IP) در شبکه های محلی و یا جهانی می باشد. برقراری ارتباط بین VOIP Gateway های مستقر در سرتاسر دنیا که منجر به ارائه جداول مسیرهای اینترنتی (Routing Tables) مربوط به پیش شماره هر کشور می شود، برعهده International Carriers یا اصطلاحا "اپراتورهای بین الملل" می باشد. به لحاظ بستر مورد نیاز ارتباطی خطوط اینترنت فعلی جوابگوی یک بستر با کیفیت و مطئمن جهت برقرای ارتباطات می باشد البته با لحاظ بعضی نکات ظریف که همان اختصاص پهنای باند به صورت تضمینی می باشد. البته این ارتباط اینترنت توسط مشترک برقرار نمی شود بلکه توسط سرویس دهنده برقرار شده است. این سرویس معمولا توسط کارتهای اعتباری در اختیار مشترکین قرار می گیرد و توسط هر نوع دستگاه تلفن که سیستم TONE را پشتیبانی می کند قابل دریافت است. با ذکر این مقدمه می رسیم به اصلی ترین قسمت یعنی نحوه کار سیستم:
مشترک ضمن برقراری ارتباط با تلفن سرویس دهنده که همان دستگاه VOIP Gateway می باشد، بعد از انجام مراحل واردکردن شماره کارت و تایید وجود اعتبار شماره کشور مورد نظر خود را به سیستم می دهد (کلیه مراحل توسط گوشی و خط تلفن مشترک صورت می گیرد). سیستم نیز با توجه به میزان اعتبار و نرخ مکالمه آن کشور که به صورت کامل در بانک اطلاعاتی خود دارد، حد اکثر میزان مکالمه را تعیین و مشترک را به سمت اپراتور بین الملل خود از طریق خط اینترنت هدایت می کند. به جهت گستردگی شبکه اپراتورهای بین الملل، معمولا این شرکتها جهت پشتیبانی تلفن اینترنتی بیشتر نقاط دنیا خدمات خود را در اختیار یکدیگر قرار می دهند و بعضا به صورت اشتراکی فعالیت می کنند. برای مثال یک شرکت اپراتور بین الملل در آمریکای شمالی پوشش قوی ای را ارائه می کند و بر عکس دیگری در اروپا.

همکاری این دو شرکت باعث فراهم آوری پوشش کامل اروپا و امریکای شمالی خواهد بود. جالب اینک کلیه این مسیریابیها به صورت کاملا گسترده و شبیه انچه در مسیریابهای Data وجود دارد بر اساس پیش شماره های مختلف تلفن تعریف می شود. تماس مشترک توسط اپراتورهای بین الملل یا Carrier ها به مقصد مربوطه ارسال شده و در آنجا از مسیر اینترنتی خارج و مجددا بر روی خطوط مخابراتی کشور مقصد قرار می گیرد و بدین سان ارتباط با مقصد برقرار می گردد. بنابراین به جای استفاده از خطوط نسبتا گرانتر مخابراتی ، قسمت اعظم مسیر ارتباط توسط اینترنت که قیمت آن بسیار پایین تر است صورت می گیرد. تنها در بخش اول یعنی ارتباط مشترک تا سرویس دهنده تلفن اینترنتی خود، و بخش آخر یعنی ارتباط سیستم تلفن اینترنتی در شهر مقصد با مشترک مقصد، توسط خطوط مخابراتی صورت می گیردکه نرخ هر دو بخش ارتباط به صورت محلی محاسبه می شود و بدین ترتیب هزینه ها تا در صد بسیار زیادی شکسته می شوند. از لحاظ کیفیت نیز چنانچه در طول مسیر اینترنتی پهنای باند تضمینی و پایدار به همراه تاخیر زمانی کم (که معمولا برروی خطوط زمینی بسیار کوتاه نیز می باشد) فراهم گردد، به سادگی نمی توان بین این سیستم و تلفن مخابراتی تفاوتی قائل شد. سوالی که همچنان مطرح است این است که با وجود استفاده از چنین فن آوری ای به چه دلیل نرخ مکالمه از طریق خطوط مخابرات به مقصد بعضی کشورها خصوصا کشورهای خلیج فارس رقابتی تر می باشد. این سوالی است که همواره مشترکین و استفاده کنندگان از این خدمات از شرکتهای سرویس دهنده داشته اند.

سه دلیل عمده را می تواند ذکر کرد. اول، نرخ نسبتا بالاتر ارتباطات اینترنتی در بعضی از نقاط دنیا ، دوم ممنوعیت Termination و کلا ارتباطات تلفن اینترنتی در بعضی کشورها خصوصا کشورهای حوزه خلیج فارس. و سوم ارائه یارانه(بعضا غیر منطقی) بر نرخ مکالمه برخی از کشورها توسط مخابرات می باشد. البته مورد آخر یکی از بندهایی بود که براساس آن طرح استیضاح اخیر وزیر ارتباطات و فناوری شکل گرفته بود. برای نمونه کشوری که درصد ارائه یارانه توسط شرکت مخابرات جهت مشترکین خود بسیار چشمگیر بود، کوبا بود که باعث شده بود اپراتورهای بین المللی خارجی به جای استفاده از خطوط اینترنتی، تماسهای خود به مقصد کوبا را از طریق خطوط تلفن مخابرات ایران عبور دهند! و تا 300% برابر برای خود سوددهی داشته باشند. فن آوری VOIP دارای پیچیدگیها و نکات فنی ظریف بسیار زیادی است که وجود پرسنل توانمند و یا استفاده از مشاورین قوی در بدنه مخابراتی کشور را می طلبد.
در این مقاله فقط یکی از پر استفاده ترین سرویسهای فن آوری VOIP مورد بررسی قرار گرفت. استفاده مهم دیگر در بین شرکتهای چند ملیتی و یا راه اندازی سیستمهای ارتباطات PBX می باشد که در آن شما قادرید صرف نظر از فاصله و موقعیت جغرافیای، شبکه مجازی تلفن با سیستم شماره گزاری اختصاصی راه اندازی نمایید و بدین ترتیب یکی از بزرگترین فاکتورهای هزینه خصوصا جهت شرکتهایی که به صورت Portable فعالیت می کنند و دارای Remote Office های متعدد می باشند به میزان قابل توجهی کاهش می یابد.
با این اوصاف شاید غیر منتظره نبود که خبری در این زمینه در Economist بخوانیم که کمپانیهای بزرگ مخابراتی دنیا نیز خود را تسلیم VOIP کرده اند و به جای مقابله، از آن استفاده خواهند نمود.